Bonsai bir saksı çiçeği değildir. Herşeyiyle doğadaki yaşamın birebir aynı özellikleri taşıyan ağaçların küçültülmüş olarak saksıda yaşamasıdır. Doğada yaşayan ağaçlar gereksinimlerini iklim koşulları sayesinde sağlarken, saksıda yaşayan ağaçların ihtiyaçlarını ise bizler temin etmek zorundayız. Bonsaimizin hangi iklim şartlarında yaşadığı, hangi aylarda ne tür besine ihtiyacı olduğunu bilerek ev ortamında bu şartları sağlamalıyız. Uzun süreli bakım ihmalkarlığı veya ihtiyacın karşılanmaması ağacın yaşamının sona ermesine sebep olacaktır.
Ne tür ağaç olursa olsun iç mekanda yetişen diye bir ağaç yoktur. Tropik iklimde mevsim değişimleri pek fark edilmeyeceğinden yıl boyu ağaçlar gelişimini sürdürürken, karasal iklimlerde yaşayan ağaçlar ise yaprak dökerek ve gelişimlerini durdurarak uyku durumuna geçecektir. Tropik bir ağacın isteyeceği nem oranını ( % 60 – 70 ), gün ışığını iç mekanda sağlamak pek mümkün olmayacağı gibi, çam, ardıç türü gibi ağaçlar ise kış aylarında uykuya geçtiklerinden evin sıcak ortamında bu ihtiyaçlarını karşılayamayacakları için zamanla güç kaybedip öleceklerdir. Hangi ağacı tercih edeceğinize karar verirken, yaşadığınız bölgede yetişen çeşitlerden seçmek çok daha verimli olacaktır. Tropik ağaçlara balkon, teras veya bahçede bakarken, hava sıcaklığının eksi derecelere geçtiği dönemlerde iç mekana alınıp korunması, hava şartlarının uygun olduğu dönemlerde ise dış mekanda bulundurulması bitkinin gelişiminin devamını sağlayacaktır.
Bonsai olması istenen bir ağacın önünde uzun bir yol vardır. Budamak, tellemek ve bonsai saksısına koymakla bir bonsai ağacı oluşmaz. Bonsai olmaya ilk adımlar atılmış olur. Sadece saksıda bir ağaç olmak yeterli değil. Bakıldığında insana mutluluk, hayranlık verecek, güzellik sergileyecek bir görünüme sahip olması gerekir. Yaşlı bir ağacın sahip olduğu gövde kalınlığı, dalların yapısı, kıvrımları ve oranları, yaprakların yoğunluğu ve dal üstünde yerleşimi, nebari yapısı gibi bir çok özelliği bir arada olduğunda, işte bonsai bu denilebilir. Bütün bunları sağlamak bilgi ve sabır ister.
Bu özellikleri kazanabilmeleri için belki yıllarca normal saksıda gelişimlerine devam ederlerken, ağaç üzerinde çalışmalar, düzenlemeler yapılması gerekir. Gövdenin istenilen bir kalınlığa ulaşması, dalların bu gövde kalınlığına oranla biçimlenmesi, isteniyorsa nebarisinin oluşturulması çok ama çok zaman alacaktır. İstenilen güzelliğe ulaşılıncaya kadar bu süre uzayacaktır.
Eğitim saksısı da denilen bildiğimiz derin saksılarda, ağaç yapılacak her müdahaleye tolerans gösterebilecektir. Öncesinde ağacın görünümünün nasıl olacağını planlamak ve plan üzerinde çalışmak gerekecektir. Bu çalışma tamamen ağacın enerjisinin dağılımını kontrol ederek gerçekleştirilebilir. Gövdenin kalınlaşması için dalların kontrollü büyütülmesi, enerjinin bu dallara ve gövdeye aktarılması, uzaması istenilen zamanlarda enerjinin, lider dal oluşumuna aktarılması, dallarda çatallaşmaların sağlanarak dışa doğru değil içe doğru gelişiminin sağlanması gibi uzun süreli çalışmalar devam edecektir. Hatta gövde kalınlığının fazla olması isteniyorsa çok büyük saksılara veya bahçeye ekilerek bakılması bile gerekir.
Nebari ve gövdenin kalınlığı ön plandadır. İlk etapta bunun üzerinde çalışılmalı ve sonrasında dallara geçilmelidir. Aynı anda ağacın her bölümünde gelişim devam edecektir ama kontrollü olmaz ise gövde kalınlaşırken aynı anda dallarda kalınlaşacak ve gövde dal oranında doğru olmayan, göze hoş gelmeyen görüntüler oluşacaktır.
Sıra dallara geldiğinde dalın gövde üzerinde yerleşimlerinin yerini belirlemek bu dalların gelişimi için diğer dallarında gelişimine izin vermek sonrasında bunları budamak gerekecektir.
Genel kural;
İlk dal, ağacın uzunluğunun 1/3 i mesafesinde gövdeden çıkmalıdır,
İkinci dal, ilk dal ile ağacın tepe noktası arasındaki mesafenin 1/3 i mesafesinde,
Üçüncü dal, ikinci dal ile tepe noktası arasındaki mesafenin 1/3 i mesafesinde olmalıdır.
Genel kural bu, ancak tabi ki ağacın türü, yapısı birebir olarak uygulanmasını mümkün kılmayabilecektir. Seçilen bu 3 dal diğer dallara göre daha kalın olacak ve diğer dallar da bu kalınlığa orantılı bir gelişime sahip olacaktır.
İstenilen, ağacın üçgen formuna ulaşması, konikleşmesidir. Bunun için uzun bir zamana, ağacın sağlıklı olmasına ve sabıra ihtiyaç vardır.
Peki maddi açıdan zorlayıcı mı? Başlangıçta fidanlıktan satın alınan 4 veya 5 yıllık veya çevreden temin edilen bir fidan, drenajı sağlanmış bir saksı ve çok su tutmayan ama nemini koruyan toprak çeşidi, gövde ve dala sarılacak ama ağaca zarar vermeyecek tel (1,2 ve 3 mm ebatlarında) yeterli olacaktır. Tabi bu bonsai olmayacaktır, ağacın istenilen dizaynının yapılabilmesi için gerekli alet ve materyallerin muadilleri başlangıçta kullanılırken, bilgi sahibi olunmaya başlanılması ile bu malzemeler temin edilip bonsai çalışmaları yapılabilecektir. Bu malzemeler internet üzerinden kolayca temin edilebilmektedir.
